Jaar: 2017
Waarom MVO en ethiek bij elkaar horen
Bijna twee jaar geleden vertelde ik tijdens een bijeenkomst van MVO-Nederland over mijn bedrijf, en hoe ethiek verbonden is met MVO. Dat was nieuw voor mijn gesprekspartner, en ik krijg wel vaker verbaasde reacties. Ethiek in organisaties wordt gezien als integriteit, niet corrupt zijn, niet omkoopbaar zijn, terwijl MVO gekoppeld wordt aan duurzaamheid (planet) en goed zijn voor je medewerkers en je klanten (people).
Woorden
Laten we eens goed naar beide termen kijken. Ethiek betekent: reflectie op goed en kwaad. Ethisch handelen is: het intrinsiek goede doen. In Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zit de term “verantwoord”, wat per definitie ook een ethisch concept is. Verantwoord handelen is óók het goede doen. Van Dale geeft als betekenis: “te verantwoorden”. Dus wat is het verschil? Dit lijkt misschien wat kort door de bocht, maar ook filosofisch doorredenerend kom ik tot dezelfde conclusie.
Zit het verschil dan in het maatschappelijke? Ook niet. Want bij MVO is de maatschappij alles om je heen, inclusief bijvoorbeeld de natuur en het milieu. En dat geldt ook voor de ethiek. Ik verdedig het samenbrengen van ethiek en MVO sinds lange tijd, en constateer nu met blijdschap dat MVO Nederland zich ook steeds meer met ethiek gaat bezighouden.
Welke invalshoek kiest jouw bedrijf?
Niettemin kun je als bedrijf je invalshoek kiezen. Ben je al bezig met MVO-beleid? Denk er dan eens over om ook een ethische code te formuleren, bij voorkeur samen met een aantal medewerkers, zodat de code direct op de praktijk geënt is. Een ethische code benadert het goede wat meer vanuit het gedrag van medewerkers en wat minder vanuit beleidskeuzes van de organisatie zelf.
Heb je al een ethische code? Denk dan eens over MVO-beleid. Dan is je invalshoek meer de maatschappelijk verantwoorde keuzes die de organisatie als geheel maakt. Ook dit kan in samenwerking met de medewerkers. Als het goed is, sluiten beide naadloos op elkaar aan. Je kunt immers niet van medewerkers verwachten dat ze hun best doen de klant een plezierige dag te bezorgen als het bedrijf als geheel de wensen van de klant niet serieus neemt.
Platform Integriteit & Bedrijfsethiek
Als klap op de vuurpijl werd dit jaar het Platform Integriteit & Bedrijfsethiek opgericht, door onder anderen Willem Lageweg, de voormalig directeur van MVO Nederland. Ook hij ziet een sterk verband tussen beide begrippen. Dus ik voel me bij dit platform helemaal thuis.
Goede voornemens?
Geen beter moment dan de jaarwisseling om plannen te maken op ethisch vlak voor jouw bedrijf of het bedrijf waarin je werkt. Dus neem nu stap 5 in de 10 stappen naar een super-ethisch bedrijf.
Zo implementeer je ethische kernwaarden, visie en missie
Maak jij ook zulke mooie dingen mee dit najaar? Ik wel! Er was de start van het Platform Integriteit & Bedrijfsethiek, waar ik bij betrokken ben. Ten tweede werd de cultuur van openheid en vertrouwen die we bij twee Nederlandse instellingen hebben bewerkstelligd door een buitenlandse universiteit aangemerkt als ‘best practice’.
De basis voor die openheid is stap 4 in de 10 stappen naar een super-ethisch bedrijf: hoe zorg je dat je ethische kernwaarden, je visie en je missie in de hele organisatie gaan leven? Ik gebruik daarbij een strategisch plan voor interne communicatie dat bestaat uit 4 fasen:
- Identiteit
- Positionering
- Strategie
- Actie
Identiteit
Als je bij stap 4 bent, heb je de identiteit van je organisatie al voor een groot deel bepaald. Je hebt kernwaarden, een visie en een missie. Je voegt enkel nog kort het organisatiedoel toe en de uitgangspunten die je hanteert in je interne communicatie (denk aan: eerlijk, tijdig, transparant, open, tweezijdig en begrijpelijk communiceren).
Positionering
Bepaal nu je interne positie als MVO-manager (of als afdeling die verantwoordelijk is voor ethische verandering), zoals een bedrijf zijn plaats bepaalt in de externe markt. Met wie ga je communiceren? Wat zijn hun behoeften die jij kunt vervullen met het bereiken van jouw eigen doelen? Denk ook creatief na over je ‘concurrentie’. Als het gaat om MVO of ethisch gedrag, komt de concurrentie niet van andere bedrijven, maar uit verschijnselen als onverschilligheid, onwetendheid, snelheid en verlangen.
Strategie
Nu formuleer je het interne communicatiedoel van het project en analyseer je kansen, risico’s en knelpunten. Op grond daarvan bepaal je hoe je de ethische identiteit van de organisatie intern gaat implementeren. Kies behalve voor zenden ook voor dialoog en het betrekken van mensen. Een opzet die goed kan werken, is die met interne ambassadeurs: medewerkers die al een sterke binding hebben met de vernieuwing en enthousiast zijn om die uit te dragen.
Actie
De laatste stap is het concreet maken van de strategie. Wie gaat wat doen en wanneer? Wat zijn daarbij de kernboodschap en de doelstelling? Wat krijgt prioriteit en wat moet wachten? En natuurlijk… de begroting. Maak ook een concrete planning en wijs een projectleider aan die de planning in de gaten houdt. Werk eventueel met scrum, een heel concrete methode om snel tot resultaat te komen.
Intern = extern?
Let op: ik ga hierboven enkel in op de interne communicatie. In het stappenplan komt de externe communicatie pas bij stap 9, als je intern alles goed voor elkaar hebt. Uiteraard kunnen beiden door elkaar lopen. Wat je intern doet, komt vaak ook al naar buiten via sociale media. Wees je daarvan bewust en denk vooruit.
Ik wens je veel moois toe!
Van kernwaarden naar unieke bedrijfsidentiteit
De vorige keren nam ik je mee naar stap 1 (MVO en ethiek) en stap 2 (kernwaarden) van de 10 stappen naar een super-ethisch bedrijf. Nu gaan we naar stap 3:
Er zijn in je organisatie kernwaarden vastgesteld, maar hoe kom je nu tot een onderscheidende identiteit, waarop je je profilering kunt baseren?
En hoe doe je dat integer, zonder window dressing?
De identiteit van jouw organisatie is de kern: wie ben je en waar sta je voor? Heb je eenmaal kernwaarden vastgesteld, dan geven die vorm aan de overige elementen van je identiteit. Je kunt deze elementen achterhalen door bij elk onderdeel de bijbehorende vraag te stellen.
- visie: hoe kijken wij naar ons vakgebied, onze sector?
- missie of 'purpose': waartoe bestaan wij?
- organisatiedoel: wat we willen bereiken?
- bedrijfscultuur: hoe willen we ons tonen en gedragen?
Zzp? Snel klaar!
Ben je éénpitter (zzp) dan heb je het relatief gemakkelijk. Misschien heb je de antwoorden al paraat. Toch is het goed om er dan met anderen over te gaan praten. Al pratende word je gedwongen om tot de kern te komen en je ideeën bondig en begrijpelijk samen te vatten. Je zal niet de eerste zijn die nog vóór de ander iets terugzegt, merkt dat er iets niet klopt in het verhaal, puur door het te vertellen. Maar sta ook open voor kritische vragen, en ga telkens weer na of je kernwaarden nog ten grondslag liggen aan alle onderdelen.
Tip: leg in 10 minuten uit aan een kennis of familielid hoe je kernwaarden zich verhouden tot je visie, je missie, je organisatiedoel en je bedrijfscultuur.
Een eigen voorbeeld
Eén van de kernwaarden van Ethisch Bedrijf is: duidelijkheid. Mijn visie op mijn vak is dat duidelijkheid veel goeds brengt. Als mensen weten hoe het zit, kunnen ze betere beslissingen nemen. Bij mijn missie of 'purpose' hoort dat ik die duidelijkheid ook wil bevorderen bij mijn klanten. Mijn doel is organisaties ethischer te maken, en daarbij werk ik met methoden die de duidelijkheid over de ethische positie van die organisaties bevorderen. Tot slot let ik erop dat ik zelf duidelijk ben en dat mijn website duidelijk is, zoals ook mijn blogs en berichten dat hopelijk zijn. Bij mij zal je niet vaak enorm grappige tussenkopjes aantreffen, eerder structurerende. Ik kan het niet helpen, zo ben ik! En gelukkig zijn er organisaties die juist dat nodig hebben. Pfff…
Dit is één aspect van mijn bedrijfsidentiteit in een notendop. Wil je meer weten over de identiteit van mijn bedrijf, kijk dan hier.
Bedrijf of organisatie
Maak je deel uit van een grotere organisatie, dan zal het onderzoek naar de identiteit wat grootser aangepakt moeten worden. Afhankelijk van het type en de omvang van de organisatie kun je allerlei vormen bedenken, van interviews tot ronde tafels, van kaartspelen tot workshops. Ik denk graag mee over wat in jouw situatie het beste gaat werken.
Tip: Betrek vanaf het begin medewerkers bij het proces. Een identiteit die van bovenaf wordt opgelegd wordt vaak niet 'geleefd' op de werkvloer, en daar prikt de klant zo doorheen. Bovendien krijg je meer invalshoeken, meer draagvlak en meer betrokkenheid.
Kan ik meedenken?
Vraag vrijblijvend een gratis adviesgesprek aan. Gewoon doen!
Ethiek een opgeheven vingertje?
Denk jij bij ethiek aan een opgeheven vingertje? Veel kans. Dat beeld kleeft eraan. Daarom deel ik met jou wat ik geleerd heb tijdens een lezing in een omgeving waar bedrijfsethiek heel normaal wordt gevonden: de Henk van Luijk-lezing.
Om te beginnen: het verschil tussen ethiek en MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) is verwaarloosbaar. Daar was ik al van overtuigd, maar ik voelde me gesteund toen ik hoorde dat professor Henk van Luijk, de grondlegger van de bedrijfsethiek in Nederland, ooit zei dat MVO de praktische uitwerking van bedrijfsethiek is. Hij kan het weten.
De waardengedreven organisatie
Nog meer viel er te leren van professor André Nijhof. Zijn lezing ging over de waardengedreven organisatie. Dat is niet een organisatie met heel veel regels. Die is normgedreven: de regels zijn opgelegd en de medewerkers hebben het gevoel dat hun eigen waarden er niet toedoen. Het andere uiterste is de moralistische organisatie, waar men denkt het grote gelijk te hebben en niet open staat voor uitwisseling van waarden: de anderen zijn fout en die moeten veranderen. De waardengedreven organisatie is de gouden middenweg: die gaat uit van gefundeerd vertrouwen in haar medewerkers. Hier zijn enkele vuistregels om tot een waardengedreven organisatie te komen:
- Schep verbinding op basis van een gemeenschappelijke set van waarden.
- Delegeer en geef werknemers de ruimte om te groeien en al hun talenten in te zetten
- Schep transparantie om achteraf verantwoording te vragen over gedrag.
Dit is natuurlijk ernstig vereenvoudigd. Wil je meer lezen, lees dan zijn boek Human Resources in ethisch perspectief.
Waarden centraal bij ethiek en MVO
Bij ethiek en MVO staan waarden centraal. Vandaar dat het vinden van kernwaarden het begin van alles is, de oerknal van de organisatie. De zoektocht naar die kernwaarden onderneem je samen met de medewerkers, en dat kan op allerlei manieren. Daarvoor is bijvoorbeeld het Waardenspel heel handig. Ik gebruik het regelmatig, op verschillende manieren, en het werkt geweldig. De kernwaarden vormen letterlijk de kern van de organisatie-identiteit. Daar beginnen ook ethiek en MVO.
Ook jij bent maar een mens
Van allergie voor ethiek snap ik dus niets. Wie wil er nou slecht doen? Niemand met een geweten wil dat toch? Het is nuttig als je erop wordt gewezen (opbouwend, graag) als je iets niet helemaal goed doet. Dan kun je iets verbeteren. Een verklaring voor die ethiek-allergie is er overigens wel. Die haal ik onder andere uit het proefschrift van Florien Cramwinckel. Zij laat zien dat wat het psychologische effect is van al te veel moraal om je heen: je voelt je tekortschieten. Maar laten we onder ogen zien dat niemand onfeilbaar is. We hebben elkaar dus nodig om onze blinde vlekken te ontdekken.
Praktische tips
Nog een paar tips om deze kennis in praktijk te brengen.
- Neem eens tijd voor ethische zelfreflectie. Ben jij goed bezig? Schep je waarde, niet alleen voor jezelf, maar ook voor anderen? Als werknemer, ondernemer, consument?
- Complimenteer eens iemand over wat hij in jouw ogen moreel goed doet. (Ik vind het zo mooi zoals jij klaarstaat voor je vader! Ik heb zoveel respect voor jouw inzet voor je buurt!)
- Weet jij iets waarin jij en anderen zich nog zouden kunnen verbeteren? Maak het bespreekbaar. (Ik vraag me soms af of ik niet bezig ben met verspilling van kleding – sta jij daar weleens bij stil? Ik vind reizen heerlijk, maar ben best bezorgd over de uitstoot van vliegtuigen – hoe zie jij dat?)
Prettige zomer!
In juni ga ik met vakantie. Niet per fiets, deze keer, maar per vliegtuig. Ik koos het voorbeeld hierboven niet voor niets, want, tja, ik ben ook maar een mens. Ik wens je een prettige, groene, duurzame, ethische zomer.
Heb jij ook zo'n last van inlevingsvermogen?
Ik heb last van inlevingsvermogen. Is dat erg? Ik schrijf dit op 5 mei, Bevrijdingsdag. Gisteren keek ik naar de Nationale Dodenherdenking op tv, en ik was zoals elk jaar zwaar onder de indruk van de grootschaligheid, het bittere einde van velen, en zeker ook de impact op achterblijvers en getuigen.
Zo hoorde ik het verhaal van de zoon die zijn zwakke en nerveuze vader verachtte, na diens dood dagboeken in handen kreeg, en las hoe de vader als arbeider in Duitsland de gaskamers ontdekte, naar Nederland reist om erover te vertellen, en niet werd geloofd. De man was er simpelweg de rest van zijn leven ziek van, kon er niet over praten, en moet geweten hebben hoe zijn zoon op hem neerkeek. De vader had eigenlijk ook geen leven meer. De zoon heeft nu wroeging. De moeder komt alleen in het verhaal voor als degene die zegt: wil jij die dagboeken nog, of zal ik ze verbranden? Meteen denk je aan wat de oorlog met een huwelijk kan doen.
Biologie
Ik kan wakker liggen van dit soort verhalen. Net als van de rampen die vrienden en kennissen zijn overkomen, gedachten aan de laatste uren van mijn eigen vader, herinneringen aan verdrietige films (vooral als die gebaseerd zijn op waar gebeurde verhalen).
Inlevingsvermogen is een biologisch ingebouwde overlevingsstrategie. Inlevingsvermogen hebben we nodig om sociale banden te onderhouden en als groep heb je nou eenmaal meer kans om te overleven. Dat maakt het een sterke eigenschap, die je moeilijk uit kunt zetten.
Meedogenloos
En waarom zou je ook? Dat het nu pijn doet, maakt misschien dat ik zelf niet meedogenloos word als ik ooit in een oorlog of ramp terecht kom. Laat het maar aan schrijvers over om daarover te fantaseren. Onvergetelijk is bijvoorbeeld Stad der blinden van José Saramago, waarin iedereen opeens blind wordt en de meest aardige mensen gruwelijke daden begaan om maar te overleven. Eén persoon weet zijn moraal hoog te houden, wat opeens ongelofelijk lijkt. Ik weet zeker dat jij ook zo’n roman kent, of een film, die je de ogen heeft geopend voor waar wij mensen toe in staat zijn. Bij rampen is inlevingsvermogen een welkome eigenschap.
Alex Hershaft
Ik zal niet snel de holocaust vergelijken met de vee-industrie. Daarvoor ligt zij veel te gevoelig. Mensen willen niet graag met dieren vergeleken worden, en dat snap ik best. Maar als een overlevende van de kampen zelf die vergelijking maakt, in dit geval Alex Hershaft, ben ik daar wel gevoelig voor. Het gaat er ook niet om wat erger is, of even erg. Het gaat erom dat we pijn, verdriet en moord voorkomen, zoveel mogelijk.
Ethiek
In feite hebben we het hier over Ethiek. Ik wil organisaties ethischer maken met mijn nieuwe bedrijf, en daar krijg ik heel wat reacties op. Bedrijven zouden er niet voor open staan, of het arrogant vinden dat ik wel even zal komen vertellen wat ze moeten doen (doe ik trouwens niet), of allergisch zijn voor het woord ethiek. Ik geloof het niet. Mensen in organisatie blijven mensen. Met ethiek. Met inlevingsvermogen.