Maand: mei 2020
Ethiek in tijden van crisis
Een ethicus is ook maar
een mens. Als men mij vraagt hoe ik als ethicus tegen de huidige, wereldwijde crisis
aankijk, is mijn eerste reactie die van een medemens.
Ik voel verdriet om de vele doden en hun nabestaanden. Ik voel me onbehagelijk omdat de wereld op zijn kop staat. Ik voel mee met enkele mensen om me heen die dromen in duigen zien vallen: grootse muziekoptredens, uitdagende sportevenementen, boeiende banen, interessante reizen. Ik ben een klein beetje bezorgd over mijn oude moeder, die echter gezond in haar huis leeft en gelukkig enorm goed alleen kan zijn.
Dat mijn fietsvakantie naar mijn zoon in Engeland niet doorgaat, doet nog het minste zeer, maar toch wel een beetje.
Voor ethische reflectie op hoe het zo ver gekomen is en hoe het anders moet is het misschien nog wat vroeg. Toch kan de ethiek ons nu al helpen.
Sta stil bij de
gevolgen voor iedereen
De gevolgenethiek zegt
ons: sta bij alles wat je doet stil bij de gevolgen voor iedereen. Leef jij
niet hygiënisch, dan kan dat grote gevolgen hebben voor anderen. Ik denk dat we
dat zo onderhand wel weten. Toch lees ik dat in sommige landen met besmettingen
nog grote evenementen plaatsvinden. Mensen: als je regering niet daadkrachtig
is, wees het dan zelf! Neem je eigen verantwoordelijkheid. Volgens de
gevolgenethiek ben je verantwoordelijk voor alle gevolgen van je
handelen.
Kies ervoor om je aan
de regels te houden
Dan is er de
plichtsethiek. Die zegt eigenlijk hetzelfde, maar op een andere manier: de mens
is een rationeel en autonoom wezen dat zelf kan besluiten om zich aan bepaalde
regels te houden die getuigen van respect voor de autonomie van andere
rationele wezens. Die vrije wil noopt ons juist om die keuzes te maken, omdat
het kan. En wat is de beste manier om de ander te respecteren: niemand
besmetten en dus hygiënisch leven. Dat wil je toch zelf als je een beetje
gezond verstand hebt? Jij hebt daar geen politiecontrole voor nodig.
Wees een goed mens met
een mooi karakter
Een andere, veel oudere
ethische filosofie is de deugdethiek. Deze leert ons een goed mens te zijn, met
een mooi karakter. Dat karakter bestaat uit allerlei gematigde
karaktereigenschappen. Wees vrijgevig, maar geef niet de laatste draad aan je
lichaam weg. Wees dapper, maar niet zo dapper dat je de coronadreiging
trotseert. Wees vriendelijk, maar niet zo vriendelijk dat je handen gaat
schudden. Enzovoort. Wie nu een mooi karakter laat zien is degene de in de
supermarkten nog wat te eten overlaat voor anderen. Het zijn die mensen die
berichtjes rondsturen om te laten weten dat ze mensen in nood kunnen helpen.
Degenen die boodschappen op de stoep zetten bij mensen die echt niet naar
buiten kunnen.
Zorg voor je naasten
en het komt goed
Tot slot pak ik de
zorgethiek erbij. Normaal is dit niet mijn favoriete benadering. Zij zegt: we
voelen een sterkere drang om te zorgen voor degenen die ons nabij zijn dan voor
degenen die ver van ons af staan, letterlijk of figuurlijk. De gevolgenethicus
in mij vindt dat maar niks. Want waarom zou de honger van mijn kind erger zijn
dan de honger van een kind in Afghanistan? Ik ervaar de honger van mijn kind
wel als erger, maar nuchter bekeken is die voor beide kinderen even erg.
Zorgethiek kan leiden tot discriminatie. Maar voor nu, ach, laat ons niet
moeilijk doen en elke ethiek omarmen. We mogen toch nergens heen, dus laten we
onze zorgzaamheid voor onze naasten koesteren. Als iedereen dat doet door juist
even van elkaar af te blijven, hebben degenen veraf er ook baat bij.
